Posteljica (placenta)
Posteljica tj. placenta, predstavlja privremeni organ, specifičan za trudnoću. Preko nje se uspostavlja veza između trudnice i ploda, tako da su njen normalan razvoj i funkcija krucijalni za nesmetano napredovanje trudnoće (graviditeta).
Karakteristično za posteljicu jeste i to što je ona jedino tkivo koje se sastoji iz dva genetski različita organizma. Ono što omogućava opstanak posteljice jeste jaka imunotolerancija između majčinskog i plodovog dela tkiva.
Sa fetusom, posteljica je povezana preko pupčane vrpce. Zajedno sa amnionom gradi strukturnu celinu koja je ispunjena plodovom vodom. Ovo je mikroambijent u kom se plod razvija u toku intrauterinog života.
Razvoj posteljice
Razvoj posteljice započinje odmah po implantaciji, što znači od trenutka kada blastocista započne invaziju endometrijuma. (6. – 7. od začeća)
Plodov deo posteljice
Čitav proces implantacije je već opisan u prethodnim poglavljima, tako da ćemo ovde pomenuti samo promene bitne za stvaranje posteljice. U toku implantacije, trofoblasti se diferenciraju u sinciciotrofoblaste i citotrofoblaste.
Ove dve grupe ćelija su ključne za invaziju endometrijuma. Daljim razvojem blastociste, između ostalih struktura, nastaje i ekstraembrionalni mezoderm. On zajedno u kombinaciji sa citotrofoblastom i sinciciotrofoblastom formira strukturu koja se naziva horion. (slika 9.1.)
Sinciciotrofoblast se dalje širi, njegovi produžeci se međusobno spajaju, ograničavajući i izdvajajući delove endometrijuma. Vremenom proteolitički enzimi sinciciotrofoblasta razgrađuju bazalnu membranu krvinh sudova i formiraju se lakune. (slika 9.1.)
Nastale lakune se vremenom međusobno fuzionišu, dok izdanci sinciciotrofoblasta ostaju oronjeni u njih. Vremenom u ove izdanke prodiru ćelije citotrofoblasta i tako nastaju primarne resice. Sa pojavom primarnih resica, lakune dobijaju ime intervilozni prostor. (slika 9.2.)
Daljim razvojem u primarne resice prodire i parijetalni list ekstraembrionalnog mezoderma, te tako nastaju sekundarne resice. (slika 9.3.)
Ćelije ekstraembrionalnog mezoderma proliferišu i diferenciraju formirajući krvne kapilare. Na ovaj način se u resicama formira arterio-venska mreža. Ovako nastaju tercijarne resice horiona. (slika 9.4.)
Krvni sudovi u resicama se ubrzo spajaju sa srcem embriona. Započinjanjem kontrakcija srca, uspostavlja se pupčano-posteljični krvotok, te posteljica konačno počinje da vrši svoju osnovnu ulogu, što je razmena materija između ploda i majke.
Majčinski deo posteljice
Do sada smo pričali o razvoju plodovog dela posteljice, da bi se priča upotpunila, potrebno je pomenuti i majčinski deo. Da bismo u potpunosti razumeli ovaj deo priče moramo se na kratko osvrnuti i objasniti termin decidua.
Najprostije rečeno, decidua je ceo endometrijum koji je specifično izmenjen u trudnoći. Bazalna decidua je deo decidue na kom dolazi do prvog kontakta sa blastocistom u toku implantacije i on je struktura od koje će se razviti majčinski deo posteljice. (slika 9.5.)
Kapsularna decidua (decidua capsularis) predstavlja ostali deo endometrijuma koji okružuje horion. Parijetalna decidua predstavlja endometrijum preostalog dela materice. Sa rastom ploda, kapsularna decidua se širi i na kraju stapa sa parijetalnom deciduom, formirajući horioamnion. (slika 9.5.)
Građa posteljice
U toku diferencijacije, resice se granaju i tako nastaje stablo resice. Svako stablo ima karakterističnu građu. Centar stabla čini osnovna resica koja u sebi sadrži centralno smeštenu arteriju i venu, tj. arteriolu ili venulu. Od ovih krvnih sudova se odvajaju kapilari koji formiraju terminalne resice. (slika 9.6.)
Na distalnim delovima terminalnih resica, nalazi se bulbus koji sadrži brojne proširene kapilare i predstavlja mesto fetomaternale razmene.
Režnjić (lobulus) posteljice čini resično stablo sa svojom krošnjom, naspramni deo bazalne ploče (bazalna decidua) i odeljak interviloznog prostora između njih.
Režanj posteljice tj. kotiledon
se sastoji iz 3-4 režnjića, sa pripadajućim delovima interviloznog prostora.
U proseku, svaka posteljica sadrži 10-30 kotiledona.
Uteroplacentalna membrana
Da bi razviće ploda uopšte bilo moguće, od izuzetnog je značaja da krvotok majke i krvotok ploda ne budu u direktnom kontaktu. Direktan kontakt dovodi do jake imunološke reakcije koja će rezultovati u smrti ploda.
Iz ovog razloga, postojanje uteroplacentalne membrane je krucijalno. Najprostije rečeno, ona je skup struktura koje se nalaze između krvi ploda i krvi majke i čine je: endotel kapilara, vezivno tkivo resice, citotrofoblast i sinciciotrofoblast.
Ova membrana je semipermeabilna (polupropustljiva) i omogućava međusobnu razmenu materija između ploda i majke. Takođe,postoje striktna ograničenja oko toga koje materije i na koji način mogu da prođu kroz nju.
Makroskopski izgled posteljice
Posteljica je struktura koja je najčešće okruglog ili ovalnog oblika. Prečnika je oko 15-20 cm, debljine 2-4 cm i težine između 450 i 550 grama. Prosečan volumen posteljice je oko 500 ml.
Na njoj se jasno razlikuju fetalna i maternalna strana. Fetalnu strana je glatka, sjajna, prozračna i iz nje polazi pupčanik. Maternalna strana je tamno crvene boje i izbrazdana sa 10 – 30 kotiledona.
Fetalne membrane
Fetalne membrane oblažu uterusnu šupljinu i u potpunosti okružuju fetus. Uopšteno, fetalne membrane vode poreklo i od embrioblasta i od trofoblasta i njihovo formiranje započinje odmah po implantaciji ploda.
Amnion, predstavlja prvi ovojak ploda i porekla je embrioblasta. Ćelije epiblasta se diferenciraju u amnioblaste koji okružuju amnionsku šupljinu. Daljom diferencijacijom amnioblaste okružuje visceralni list ekstraembrionalnog mezoderma i tako se formira definitivni amnion.
Horion, nastaje od trofoblasta i njegov zid čine: parijetalni list ekstraembrionalnog mezoderma, citotrofoblast i sinciciotrofoblast.
Sa rastom ploda, širi se amnion i u jednom trenutku će se fuzionisati sa horionom; tako nastaje struktura horioamnion. Vremenom, horioamnion naleže na parijetalnu deciduu (decidua parietalis) formirajući konačan, jedinstveni ovojak ploda, nazvan amnionska kesa.
(dodatno o nastanku ovih struktura)
Pupčanik (funiculus umbilicalis)
Pupčanik (funiculus umbilicalis) je vrpca koja povezuje plod sa horionskom pločom tj. posteljicom. Izgrađen je od sluzavog tkiva u kome se pružaju v. i aa. umbilicales, dok je spolja prekriven epitelom amniona.
Mala količina vezivnog tkiva, unutar koga se nalazi želatinozna masa tkzv. Vartonova pihtiha (Wharton), daje popčaniku gumolika svojstva. Ovo mu omogućava da se uvija tokom pokretanja ploda, bez uticaja na protok krvi kroz krvne sudove. (slika 9.7.)
Umbilikalna vena nosi oksigenisanu krv, bogatu hranljivim materijama do ploda. Dve umbilikalne arterije nose deoksigenisanu krv sa štetnim produktima do posteljice.
U terminu, pupčana vrpca je dužine 30 – 100 cm i prećnika 2 cm. Ukupan protok krvi kroz pupčanik, kod prosečnog fetusa, je oko 500 ml po minuti.
